22 stycznia 2023 r. to dzień upamiętnienia 160 rocznicy rozpoczęcia Powstania Styczniowego. Jest to okazja do przypomnienia kolejnego w historii naszej Ojczyzny, bohaterskiego zrywu Polaków dążących do odzyskania niepodległości.
Mimo upływu wielu lat pamięć o Powstaniu Styczniowym jest nadal żywa wśród Polaków. W wielu miejscach pozostały jeszcze dobrze zachowane mogiły powstańców i pomniki przypominające ich bohaterstwo.
Na obszarze Nadleśnictwa Przysucha i w jego okolicach znajduje się także wiele śladów po tamtych wydarzeniach. Duże kompleksy leśne obecnego Nadleśnictwa Przysucha zawsze stanowiły naturalną ochronę przed nieprzyjacielem. W czasie wojen, powstań chronili się tu żołnierze, powstańcy, jak i ludność cywilna. Podczas Powstania Styczniowego działały tu oddziały: Langiewicza, Konowicza, Czachowskiego. Groby i pomniki znajdujące się m.in. w Przysusze, Smogorzowie, Borkowicach, Stefankowie, Ossie, Odrzywole, Wrzosie, Wirze, odwiedza i upamiętnia miejscowa ludność.
Pracownicy Nadleśnictwa Przysucha również nie zapomnieli o rocznicy powstania. Odwiedzili cmentarze i miejsca pamięci związane z powstaniem. W hołdzie walczącym zapalili znicze na grobach poległych powstańców i weteranów.

Powstanie Styczniowe było zrywem narodowym skierowanym przeciwko Carskiej  Rosji. Wybuchło w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku i trwało do jesieni 1864. Spowodowane zostało narastającym terrorem, jaki Rosja siała na ziemiach polskich. Swoim rozmiarem objęło tereny Królestwa Polskiego, Litwy, Białorusi i w mniejszym stopniu Ukrainy.
Powstanie było największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Przez oddziały powstania styczniowego przewinęło się około 200 tys. osób, zarówno z rodzin szlacheckich, jak też w mniejszym stopniu z chłopstwa i mieszczaństwa.
Tragicznie potoczyły się losy Polaków po upadku Powstania Styczniowego. Pogłębiły się szykany, egzekucje, zsyłki  i rusyfikacja. Jednak nie złamało to w Polakach ducha walki. Na tradycji powstania wyrastały nastroje dalszego oporu i niezgoda na niewolę. Podtrzymywano myśl o odbudowie państwa, kształtowano postawy patriotyczne następnych pokoleń, które po latach utworzyły Legiony i przyniosły Polsce upragnioną wolność  w 1918 r., którą jest nam dane cieszyć się dziś.

Potyczki powstańców z wojskami rosyjskimi w okolicach Przysuchy

Bitwa pod Stefankowem - pod Stefankowem – wsią w gminie Chlewiska – stoczono jedną z nielicznych zwycięskich potyczek w Powstaniu Styczniowym. 22 kwietnia 1863 r. płk Dionizy Czachowski, naczelnik wojenny województwa sandomierskiego, wygrał bitwę z wojskami carskimi dowodzonymi przez mjr Dońca Chmielnickiego. [żródło: mazowsze.szlaki.pttk.pl]

Potyczka pod Rusinowem – 13 czerwca 1863 r. pod przysuskim Rusinowem, konny oddział żandarmerii płk ”Bończy” starł się z dragonami Pleskaczewskiego. W wyniku tego starcia powstańcy zostali zmuszeni do odwrotu. Kilka dni potem oddział powstańców wpadł w zasadzkę, a jego dowódca został zabity przez kozaków. [źródło: Historia przysuchy i okolic, Lech Małecki, Przysucha 2020]

Potyczka w Mechlinie – 30 czerwca 1863 r. w Mechlinie koło Gielniowa kilkunastoosobowy oddział żandarmerii konnej mjr Kazimierza Wiśniewskiego z Jastrzębia został zaatakowany przez dragonów por. Assiejewa wspieranych przez piechotę pod dowództwem chor. Szota. Zaskoczeni i rozproszeni powstańcy nie zdążyli zorganizować obrony. Majora Wiśniewskiego wzięto do niewoli, a następnie stracono w publicznej egzekucji w Radomiu. Nazwiska poległych w tej potyczce powstańców zostały upamiętnione na tablicy umieszczonej na pomniku znajdującym się na cmentarzu w Smogorzowie. [źródło: Historia przysuchy i okolic, Lech Małecki, Przysucha 2020]
Wśród poległych był min.: Napoleon Żarski ur. w 1844, syn dziedzica Ninkowa płk. Franciszka Żarskiego - powstańca listopadowego.

Bitwa pod Ossą – stoczono ją 10 lipca 1863 roku. Pułk „Dzieci Warszawy” pod dowództwem majora Ludwika Żychlińskiego, wsparty oddziałem Władysława Grabowskiego, walczył z jednostką wojsk carskich majora Szukalskiego.
Polscy powstańcy w sile 200 żuawów, 300 strzelców, 600 kosynierów i 200 ludzi bez dostatecznego uzbrojenia zostali zaatakowani przez kolumnę rosyjską w sile dwóch batalionów piechoty i sotni kozaków. Uchodzący w kierunku Nowego Miasta Rosjanie pozostawili na polu bitwy 28 zabitych, powstańcy wzięli 5 jeńców, w tym jednego oficera. Straty polskie wyniosły 4 zabitych i 16 rannych. [źródło: radomskie.info/powiat-przysuski-powstancza-rekonstrukcja]

Bitwa pod Wirem – 23 sierpnia 1863 roku oddziały powstańcze dowodzone przez „Ćwieka” i Eminowicza stoczyły całodniową walkę  pod Wirem. Niestety bitwa zakończyła się klęską Polaków. Powstańcy zostali rozproszeni, wielu zginęło. Po zakończonej bitwie pod Wirem 27 powstańców zostało pochowanych we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym we Wrzosie.
Jednym z ocalałych w bitwie pod Wirem był  kowal Antoni Gaszyna. Urodził się
w 1844 roku w Janowie, powiat opoczyński, parafia Przysucha. W Powstaniu Styczniowym najpierw robił kosy dla powstańców, a potem walczył pod dowództwem Rudowskiego i Szemiota. Brał udział w bitwach pod Wirem, Potworowem, Sulejowem i Stefankowem.

Ppor. Antoni Gaszyna - powstaniec styczniowy [źródło: Inform. Gm. Borkowice)